Tak ją sobie nazwałem.
W przestrzeń miasta wpisano szereg pomników - niekiedy miałem faktycznie wrażenie, że szereg, bo znakomita większość z nich usytuowana jest przy bulwarze Lloyda G. Smitha lub w niewielkim oddaleniu od niego.
Postanowiłem je obfotografować, bo ich wyraźna obecność uderzyła mnie od samego początku.
Tu pomnik. I tam pomnik.
Na bulwarze coś nowoczesnego. Gdzie indziej tradycyjnego.
Postaci i popiersia.
Na cokołach i na ziemi.
Politycy górujący nad otoczeniem (albo sprawiający takie wrażenie).
Działacze w okularach (to zawsze świadczy o intelektualizmie).
Koronowane głowy dorównujące koronom drzew (ale już nie palm).
Bohaterowie o wizjonerskim wzroku utkwionym w błękicie (albo niebycie).
W Oranjestad pomniki nie są bardziej nagromadzone niż na Krakowskim Przedmieściu, ale w jakiś szczególny sposób wpadają w oko.
Może sprawia to przestrzeń, która tutaj ze względu na bliskość morza i błękit nieba staje się już przestworem?
A może to moje świeże spojrzenie i nieznajomość sylwetek i fizjonomii spiżem obarczonych postaci?
A może zróżnicowanie plastyczne i materiałowe pomników?
Niewykluczone też, że wiele było w tym mojej własnej ciekawości polityką upamiętniania historii na wyspie...
Pierwszy pomnik już z daleka przywodził na myśl coś kolonialnego.
Biały odbijający promienie słoneczne kamień. Bogato zdobiony postument. Wszystko zdawało się potwierdzać moje pierwsze automatyczne niemal skojarzenie, że to jakiś zdobywca lub przynajmniej gubernator. Kiedy jednak podszedłem bliżej, okazało się, że na pomniku jest Arubańczyk. Boy Ecury (1922-1944), albo Segundo Jorge Adelberto (Boy) Ecury, pochodzący z Oranjestad działacz niepodległościowy i uczestnik ruchu oporu, który w czasie wojny przebywał w Holandii i zginął w 1944 roku rozstrzelany przez niemieckich okupantów. Niezwykle ciekawa postać, o której, przyznam się szczerze, nic nie wiedziałem.
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
Tym, którzy znają niderlandzki, mogę polecić natomiast kilkunastominutowy film o życiu Ecuriego pt. Antilliaanse held in Oisterwijk ('Antylski bohater w Oisterwijk'). W Internecie znaleźć też można fragment holenderskiej kroniki Polygoon z 1947 roku. To wtedy na Arubę przywieziono szczątki Ecuriego i pochowano w Oranjestad. Boy Ecury spogląda wzdłuż bulwaru, a tym samym wzdłuż południowo-zachodniego brzegu wyspy, w kierunku lotniska...
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
To PIW-owskie wydanie było jeszcze później wznawiane, np. w 1960 roku. Dane o przebiegu polskiej recepcji książki zebrałem w 1985 i 1986 roku w bibliografii przekładów literatury niderlandzkiej na język polski. Pamiętam godziny spędzone w ossolińskiej czytelni czasopism na kartkowaniu grubych tomiszcz różnych periodyków lądujących na moim biurku, bo wszystkie dane bibliograficzne trzeba było sprawdzić z autopsji. Wtedy nie myślałem o tym, że kiedykolwiek pojadę na Antyle i zobaczę tam pomnik Anny Frank. Dziś wiele tych źródeł jest już dostępnych w zdigitalizowanej formie i łatwych do pozyskania, ale w latach osiemdziesiątych były to jeszcze robótki ręczne.
Jak świadczą te dane, Dziennik miał wiele przeróbek, adaptacji scenicznych i filmowych i cieszył się w Polsce stosunkowo dużą popularnością. W końcu w 1993 roku moja była studentka Alicja Oczko, dziś już uznana tłumaczka literatury niderlandzkiej, opublikowała przekład z języka oryginału, także kilkakrotnie wznawiany. Dodatkową wartością tego wydania jest to, że wykorzystuje ono pełny tekst dziennika, udostępniony na początku lat dziewięćdziesiątych.
 |
| (fot. J. Koch) |
Gdyby spoglądała wprost przed siebie, patrzyłaby w stronę interioru wyspy, a dalej z nią w kierunku Holandii.
Ona jednak wznosi oczy ku niebu.
Dłonie ma spętane... może jednak chodzi o to, by pokazać Arubańczykiom, że Holendrzy - kolonizatorzy - także mają swoją martyrologię?
Niedaleko obu wspomnianych pomników, na małym skwerku przed budynkiem arubańskiego parlamentu, ustawiono pomnik Henny'ego Emana, właściwie Jana Hendrika Alberta "Henny'ego" Emana (1888-1957), założyciela Arubańskiej Partii Ludowej (1942, Arubaanse Volks Partij). Przez dwadzieścia lat, 1921-1941, Henny Eman był członkiem Stanów Antyli Holenderskich. Pochodzący z zakorzenionego na wyspie rodu Emanów, z którego pochodziło wielu kupców, działaczy i polityków, tak przed nim, jak i po nim, Henny Eman brał w 1952 roku udział w kluczowej dla powojennego ładu w koloniach holenderskich Okrągłostołowej Konferencji między Holandią, Surinamem i Antylami Holenderskimi. Ale już w latach dwudziestych i trzydziestych dał się poznać jako przywódca ruchu separacion, dążącego do secesji i uniezależnienia się od Holandii, a także walczącego z gospodarczą (i również kulturalną) dominacją Curacao.
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
W sumie jednak to tragiczna postać. Wielki wizjoner, któremu udało się jedynie przez krótki czas i tylko częściowo zrealizować marzenie o połączeniu Ameryki Południowej w jeden organizm państwowy. Boliwar ma też bezpośrednie związki z Antylami - w 1812 roku był na emigracji na Curacao, gdzie przygotowywał się do kolejnego etapu walki.
Boliwar został na pomniku ukazany w ciekawej pozie. Nie walczy, choć koń staje dęba. Raczej kogoś wita, więc zdjął kapelusz... no właśnie, co to za kapelusz? Pewien jego typ to tzw. boliwar. Ale chyba nie ten? Jak pisał w Eugeniuszu Onieginie Puszkin w tłumaczeniu Leo Belmonta:
"Po cóż wybierać? Czasu dość.
Wszędzie się zjawi miły gość.
Tymczasem ranny strój dać każe;
Kładzie szeroki boliwar,
Amerykańskiej mody dar,
I chodzi długo po bulwarze (...)"
A Hugo w powieści Nędznicy (tł. anonimowe) wyjaśniał "W owym czasie biły się rzeczpospolite Ameryki południowej z królem hiszpańskim, a Boliwar z Morillo. Kapelusze-kominy były rojalistowskie i zwały się morillo; liberalni nosili kapelusze nizkie z szerokiemi brzegami, zwane boliwar."
Kapelusz Boliwara z Aruby to jednak raczej typ popularnego dawniej, w XVIII i jeszcze XIX wieku, bikornu, czyli dwurogu. Tak czy owak, zdjęcie kapelusza i cała poza bohatera wskazuje raczej na pozdrowienie lub oddawanie czci i honoru.
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
Firma Lago rozwijała się bardzo szybko. Na Arubę ściągano tysiące pracowników, ale Smith stworzył także na wyspie specjalne programy, dzięki którym lokalna ludność mogła znaleźć zatrudnienie w rafinerii. Już wtedy Aruba zaczęła się intensywnie rozwijać. Rafineria była w 1940 roku najnowocześniejsza na świecie. Zrobiło się o niej głośno nie tylko z tego powodu. Alianci byli w Europie bardzo uzależnieni od antylskich rafinerii na Arubie i Curacao. Niemieckie łodzie podwodne próbowały więc atakować wyspy. I raz się udało, mimo nieustannych francuskich, szkockich i amerykańskich patroli. W nocy z 15 na 16 lutego 1942 roku Arubę zaatakowała eskadra U-Bootów, bo tak chyba trzeba mówić o grupie aż pięciu łodzi podwodnych, która dotarła do wybrzeży Ameryki Południowej. Pierwsza torpeda trafiła w stojący na redzie tankowiec. Wybuchł, ale nie zatonął. Trzy inne poszły jednak na dno. Na szczęście dla aliantów żadna z torped nie trafiła w rafinerię, która była oświetlona jak bożonarodzeniowa choinka i stanowiła łatwy cel. Pociski zostawały w morzu, lądowały na plażach lub wybuchały na ziemi niczyjej. Smith pojechał do rafinerii i polecił wyłączyć wszystkie światła. W chaosie nie można było znaleźć głównego wyłącznika. Aby ratować "swoją" wystawioną na cel rafinerię, dyrektor pobiegł na łącznik między lądem a rafinerią i własnoręcznie kamieniami zbił latarnie.
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
Dlaczego Croes stoi z flagą? Dlatego, że to z jego inicjatywy w 1976 roku przyjęto arubańskie odrębne barwy oraz hymn Aruba Dushi Tera (Arubo słodki kraju). Warto posłuchać, bo u nas mazurek, a u nich... walc, na dodatek w typowych dla regionu rytmach.
Niektóre obrazy na filmiku wyjaśni przekład tekstu hymnu z papiamento na polski. Tak bowiem, mniej więcej, brzmią słowa arubańskiego hymnu narodowego:
"Aruba poważany kraju rodzimy, / nasza czczona kołysko, / możesz być mała i prosta, / lecz jesteś poważana. // Ref. O, Arubo, piękny kraju / nasza ukochana skało, / nasza miłość do ciebie jest tak mocna, / że nic jej nie może złamać. // Twoje plaże są podziwiane, / wszystkie palmy ozdobione / twoje godło i twoja flaga / są dumą każdego! // Wielkością naszych ludzi / jest ich ogromna serdeczność, / którą Bóg może kierować i zachować miłość do wolności!
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
E, zostawmy to już. Zmęczyło mnie nie tyle pisanie tego komentarza w dość długim blogu, ile refleksje, które się zaczęły pojawiać... Więc na koniec i dla pewnej równowagi ostatni pomnik, również arubański - tym razem Temidy. Kilka miesięcy przed moim przyjazdem (w listopadzie 2017 roku), pomnik został uszkodzony przez narkomana. Niewiadomo czy sprawca był na haju, czy też miał na pieńku z wymiarem sprawiedliwości. Faktem jest, że to jedyny uszkodzony pomnik na wyspie. Ale niech inspiruje do refleksji.
 |
| (fot. J. Koch) |
 |
| (fot. J. Koch) |
